Simbolikong Paglilibing kay Bonifacio, Kweba ng Pamitinan, Mayo 10, 1997

Ang Simbolikong Paglilibing kay Gat Andres Bonifacio 

sa Kweba ng Pamitinan sa Wawa, Montalban, Rizal, Mayo 10, 1997

ni Gregorio V. Bituin Jr.

Saksi ako sa simbolikong paglilibing kay Gat Andres Bonifacio sa kweba ng Pamitinan sa Wawa, Montalban, Rizal, noong Mayo 10, 1997, isandaang taong anibersaryo ng kanyang pagkapaslang sa kamay ng kapwa kababayan. Staff pa ako ng Sanlakas noon nang mapasama ako rito't naging kasapi ng history group na Kamalaysayan (Kampanya para sa Kamalayan sa Kasaysayan). Ang simbolikong paglilibing ay pinangunahan ng grupong Kamalaysayan, na pinamagatan nilang Sentenaryo Bonifacio '97: The People's Symbolic Funeral of Andres Bonifacio. 

Dumalo dito ang mga apo ni Bonifacio, kabilang si Gary Bonifacio (na hindi pa abogado noon), mga taga-akademya, kabataan, environmentalist, mga kasapi ng grupong Sanlakas, at marami pang iba. Ipinasok sa loob ng kweba ang isang urna bilang simbolo ng paglilibing kay Bonifacio, at nagkaroon ng maikling programa, kung saan binigkas namin ang Kartilya ng Katipunan. Ayon sa alamat, dito sa Kweba ng Pamitinan ikinulong ng nag-uumpugang bato si Bernardo Carpio, isang bayani ng bayan na ang lakas ay tulad ng kay Samson ni Delilah. Ang kweba ng Pamitinan ang tinuturing na "Temple of Katipunan Spirit". 

Noong 1895, dito sa kweba ng Pamitinan ang lihim na pulungan nina Bonifacio at iba pang Katipunero upang magplano ng mga istratehiya't taktika laban sa Kastila. Pinaniniwalaang dito isinagawa ang Unang Sigaw para sa Kalayaan ng Bayan laban sa Espanya noong Biyernes Santo ng Abril 1895. Isinulat pa nila sa dingding ng kweba ang panawagang “Viva Independencia" na mababakas pa rin hanggang ngayon. Dito rin nila isinagawa ang paglilinis ng kalooban na nakatitik sa Kartilya ng Katipunan. 

Noong Hulyo 7, 1996 ang kweba ng Pamitinan ay idineklarang National Historical Site at noong Oktubre 10, 1996, ito’y idineklarang Protected Area Landscape. 

Makasaysayan ang aktibidad na ito na nagdulot sa akin ng kakaibang pakiramdam at pagiging committed sa gawaing history hanggang ngayon.

Mabuhay ka, Ka Andy

MABUHAY KA, KA ANDY
ni Gregorio V. Bituin Jr.
11 pantig bawat taludtod

mabuhay ka, Ka Andy, mabuhay ka
pagkat ipinaglaban mo ang masa
tuloy pa ang iyong pakikibaka
pagkat marami kaming narito pa

kami sa iyo’y totoong saludo
tunay kang bayani ng bansang ito
dakila ka sa mga ginawa mo
kaya kami ngayon ay taas noo

di pa tapos ang iyong rebolusyon
himagsik mo'y amin pang sinusulong
krisis pa rin ang bansa tulad noon
kaya tuloy ang himagsikan ngayon

pamana mo'y aming sinasariwa
pagkat ikaw'y magandang halimbawa

30 nobyembre 2009
sampaloc, maynila

Bonifacio - tula ni Benigno Ramos

BONIFACIO
ni Benigno Ramos
12 pantig bawat taludtod

[mula sa aklat na Gumising Ka, Aking Bayan, ni Benigno Ramos, pahina 194, inilathala ng Ateneo de Manila University Press, noong 1998]

"Nasaan ang aking turong katapangan
na inihasik ko nang bago mamatay?
Bakit natitiis na kayo'y tawanan
ng lahat ng bansa sa sansinukuban?

Inuunan ninyo ang pagpaparangya
at pati paglustay ng k'warta'y masagwa,
Baya'y nalulubog sa pagkadiwara
ay di ninyo pansin sa gitna ng tuwa.

Wala kayong hangad kundi ang mabuhay
kahit mapasawi ang sariling bayan,
kung magsipagsabi kayo'y makabayan
bagkus ang totoo'y pawang makatiyan!

Walang kasarinlan kayong makukuha
pagka't kayo'y busog at walang panata..."
"Ikaw ay magtigil, at sino ka baga?
"Andres Bonifacio na inyong kilala."

Ang abang binata ay biglang nanginig
kinusot ang mata't hindi nakaimik,
pamaya-maya pa'y nagbuka ng bibig:
"Andres Bonifacio, ikaw'y may matwid!"

Pagkakaisa, sirka 1929-30

Bonifacio 2 - tula ni Ka Amado V. Hernandez

BONIFACIO
ni Amado V. Hernandez

[Isa ito sa dalawang tula ni AVH na pinamagatang Bonifacio. Ang bersyong ito ay mula sa aklat na Tudla at Tudling, mp. 276-277.]

I
Pag malubha na ang init, sumasabog din ang bulkan,
pag labis ang pagkadusta'y naninigid din ang langgam:
at ang bayan, kahit munti, kung inip na sa karimlan,
sa talim ng isang tabak hinahanap ang liwayway!

Walang bagay sa daigdig na di laya ang pangarap,
iyang ibon, kahit ginto ang kulunga'y tumatakas;
kung baga sa ating mata, kalayaan ay liwanag,
at ang bulag, tao't bayan ay tunay na sawingpalad!

Parang isang bahagharing gumuhit sa luksang langit,
ang tabak ni Bonifacio'y tila kidlat na gumuhit
sa palad ng ating bayang "nauuhaw'y nasa tubig."

Sa likuran ng Supremo'y kasunog ang buong lahi,
samantalang libo-libo ang pangiting nasasawi,
sa gitna ng luha't dugo, ang paglaya'y ngumingiti.

II
Ang kalansay ng bayaning nangalagas sa karimlan,
naging hagdan sa dambana ng atin ding kasarinlan;
at ang Araw, kaya pala anong pula ng liwayway,
ay natina sa dumanak na dugo ng katipunan!

Namatay si Bonifacio, subali't sa ating puso,
siya'y mutyang-mutyang kayamanang nakatago;
wari'y kuintas ng bulaklak, nang sa dibdib ay matuyo,
bagkus natin nalalanghap ang tamis ng dating samyo.

Sa Ama ng Katipuna'y kautangan nating lahat
ang dunong na matutunan ng lakas sa kapwa lakas,
bating-buhay, nang magpingki'y may apoy na naglalablab!

Natanto ring kug may tubig na pandilig sa pananim,
ang laya man, kung nais na mamulaklak ay dapat ding
diligin ng isang lahi ng dugong magigiting.

III
Iyang mga baya'y tulad ng isda rin palibhasa,
ang maliit ay pagkain ng malaking maninila;
ang kawawang Pilipinas, pagka't munti at kawawa,
kaya lupang sa tuwina'y apihin ng ibang lupa.

Oh, kay saklap! Anong saklap! Ang sa atin ay sumakop,
isang naging busabos ding tila ibig mangbusabos;
kung kaya ang ating laya'y isa lamang bungang-tilog,
nasa kurus hanggang ngayon itong is Juan de la Cruz!

At ang bayan, sa malaking kasawiang tinatawid,
ang ngalan ni Bonifacio ay lagi nang bukang-bibig,
tinatanong ang panahon kung kailan magbabalik!

Kailan nga magbabalik ang matapang na Supremo?
Tinatawag ka ng bayan: - "Bonifacio! Bonifacio!
isang sinag ng paglaya bawa't patak ng dugo mo!"

Bonifacio - tula ni Amado V. Hernandez

BONIFACIO
ni Amado V. Hernandez
12 pantig bawat taludtod

[Isa ito sa dalawang tula ni AVH na pinamagatang Bonifacio. Ang bersyong ito ay mula sa aklat na Isang Dipang Langit, ni Amado V. Hernandez, pahina 159, inilathala ng Ken Incorporated, Quezon City, noong 1996]

Kalupitan ay palasong bumabalik,
    kaapiha'y tila gatong, nagliliyab;
Katipuna'y naging tabak ng himagsik,
    at ang baya'y sumiklab na Balintawak!

Isang tala ang sumipot sa karimlan,
    maralita't karaniwang Pilipino;
ang imperyo'y ginimbal ng kanyang sigaw,
    buong lahi'y nagbayaning Bonifacio!

Balintawak, Biak-na-Bato, Baraswain,
    naghimala sa giting ng bayang api;
kaalipnan ay nilagot ng alipin,
    at nakitang may bathalang kayumanggi.

Republika'y bagong templong itinayo
    ng bayan din, di ng dayo o ng ilan;
Pilipinas na malaya, bansang buo,
    na patungo sa dakilang kaganapan.